نیازی به اثبات این ادعا نیست که پژوهش به معنای ناب آن که با سنجش سر و کار دارد ، در ایران با کاستیهایی رو به رو است .

کافی است به سمینارهای بین المللی در حوزه های بازاریابی ، مدیریت ، .... بروید که در ایران برگزار می شود . گاه پژوهشهایی ارائه می شود که عمدتاً در قالب پایان نامه های دانشگاهی آغاز و انجام یافته و دفاع شده است . تعجب می کنید از اینکه چگونه خطاهایی ساده از آغاز قرین پژوهش بوده و تا پایان ، نتیجه­ی تحقیق را تحت تاثیر قرارداده است ؛ بی آنکه پژوهشگران متوجه آن باشند .

این نمونه ها اندک نیست و برای رهایی از این خطاها باید کاری کرد و آن اقدام بایسته ای است که فضای نظام آموزشی کشور را در بر گیرد .

آسیب شناسی فضای نظام آموزشی کشور در حوزه­ی بازاریابی

دپارتمان تحقیقات بازار در شرکت TMBA از آغاز تاسیس این شرکت در سال 1383 راه اندازی شد. در طول این سالها ، آرزویم حضور پژوهشگران کارآمدی بود تا برای بالندگی شرکتها و بنگاهها و موسسات ایران ، فعالیت تحقیقات بازار را با صحت و دقت به انجام رسانند.

همواره با تعدادی از صاحبنظران رو به رو بودم که به رغم توانمندیهای آموزشی ، دانش و تجربه­ی کافی حوزه­ی تحقیقات بازار نداشتند . از این رو همواره با تعداد زیادی پروژه های تحقیقاتی سر و کار داشتیم که مجال انجام تمامی آنها نبود . و این نیز دلیلی نداشت جز آنکه همکاران محدودی در این زمینه حضور داشتند که فرصتها و وقت به آنها اجازه نمی داد تا تمامی این پروژه ها را انجام دهند، این در حالی بود که تمام وقت خود را صرف فعالیتهای پژوهشی کرده بودند.

به مرور دریافتم تا با پرورش نیروهای جوان در کنار زبدگان دپارتمان تحقیقات بازار این مهم را به انجام رسانم. باز هم با دانشجویان پر تلاشی رو به رو شدم که دانش بسیار اندکی در حوزه­ی تحقیقات بازار داشتنـد و از دیـگر سـو نـیز تمایـلی بـرای " استخوان خرد کردن" در این راه نداشتند.

بعدها دریافتم اتفاق غم انگیزی در نظام آموزشی کشور در حوزه­ی بازاریـابی رخ داده اسـت که درست برخـلاف تصـورم ، تقریباً همه گیر بود . درسهایی نظیر تحقیقات بازار در دوره­ی کارشناسی ارشد به صورت سمیناری برگزار می شد و می شود ! یعنی دانشجویان به گروههایی چند نفری تقسیم می شوند که عهده­دار ارائه­ی مطالب هستند و استاد و دیگر دانشجویان حاضر در کلاس ، نقش شنوندگان را بر عهده دارند .

هنوز تصور این وضعیت برایم دشواراست . چگونه می توان برای مواردی چون طرح تحقیق – مصاحبه­ی عمیق- توفان مغزی و نمونه گیری ، انتظار داشت که دانشجویی آن را در حد توضیحات شفاهی برای همکلاسیها تعریف کند ! به نظر می رسد چنین شیوه ای برای برخی از دروس ادبیات فارسی نیز نامطلوب باشد ، چه رسد به درسهایی که از اساس افزون برآگاهیهای وسیع نظری مستلزم دانش تجربی است که باید به صورت عملی آن را تشریح کرد و مسأله یا مسائلی را حل کرد ،  و با تمرینهای مکرر و مطالعه­ی مقالات پژوهشی به جایگاهی رسید که اصول و نحوه عملیاتی کردن یک بخش علمی بازاریابی را آموخت و در موقعیت مقتضی آن را به کار گرفت .

شیوه­ی دیگری نیز در برخی از دانشگاهها برای آموزش درس تحقیقات بازار رواج یافت و آن اینکه دانشجو سه مقاله­ی پژوهشی را ترجمه می کرد تا بداند از این طریق پایه و اساس کار پژوهش چیست ، مدل آماری یاد بگیرد ، با روش نمونه گیری آشنا شود ، و در نهایت بداند که بخش پایانی یعنی بحث را چگونه تدوین سازد . این شیوه قطعاً در جایگاه خودش بسیار مطلوب است ، اما برای آموزش درس " تحقیقات بازاریابی " آن هم برای دانشجوی تازه کار سودمند نیست و در عمل یادگیریهای جسته و گریخته ای را تقدیم دانشجو خواهد ساخت که در آینده باید برای حذف خطاها، تلاشهای بیشتری را انجام دهد .

به نظر می رسد آموزش " بیش از "پژوهش " در جامعه­ی ایران رواج دارد و این از شگفتیهای نظام آموزشی کشور ما است که می توان "آموزش " داد بی آنکه " پژوهش " پشتوانه­ی کار آموزشی باشد !

به تبع آن کتابهایی که در این باره تالیف و ترجمه شده نیز همچنان اندک شمارند . همین عامل مانع از آن شده که صاحبنظران بتوانند فرصتهای خودآموزی را برای خود مهیا سازند . بگذریم از آنکه همان معدود کتابها نیز گاه آنچنان در وادی واژه های مغلق در غلتیده اند که جز برای آگاهان دانا و پر بصیرت ، سودی برای دیگران ندارد .

با چنین ترسیمی ناقص از فضای پژوهش ، ارزشمندی کتابهایی از این نوع که پیش روی شما است،بیش از پیش خواهد شد. چرا که این کتابها ،مبنای یادگیری را برای دانشجویان تازه کار قرار داده اند . گو آنکه برای صاحبنظران کارآزموده که سالها فعالیت پژوهشی را دنبال می کنند ، کتاب همچنان بسیار سودمند است .

ویژگیهای کتاب تحقیقات کاربردی و سودمندی آن در میدان عمل

این کتاب به صورت خطوط راهنما عمل می کند و کافی است محقق دریابد پژوهشی که به دنبال آن است از نوع توصیفی است . به مجرد این اطلاع ، به صفحات مربوطه رجوع خواهد کرد و متوجه می شود که چه خطاهایی پیش روی اوست ، و چه اقداماتی را باید برای رهایی از این خطاها پیگیری کند. همچنین است اگر دریابد پژوهش او از نوع همبستگی است یا علّی است یا ....

مهمتر از همه آنکه ، این کتاب به عنوان معیار ، الگویی پیش روی دانشجویان و صاحبنظران می گشاید تا هر شخصی با هر دانشی بتواند پژوهشهای انجام شده را نقد کند ، خطاهای آن را ارزیابی کند ، راههای برون رفت از خطاها را برشمارد . چنین کتابی بسیار مفید است و اجازه می دهد تا بسیاری از دانشجویان قادر باشند خطاهای صاحبنظران را که در پژوهش رخ داده است ، مورد بازبینی قرار دهند . این چنین جسارتی به دانشجو و استادان صاحبنظر این نکته­ی تأمل انگیز را می آموزد که پژوهش از نوع ناب آن که با سنجش سر و کار دارد ، دارای معیارها و استانداردهایی است که نمی توان از آن عدول کرد ، و عدول از آن باعث آشکار شدن ناآگاهیها می شود . برای کاهش این ناآگاهیها نیز باید مطالعه کرد و کتابهایی از این نوع کتاب یعنی تحقیقات کاربردی را بیشتر و با دقت مطالعه کرد.

پژوهشگر گرانمایه ، استاد سینا قربانلو ، با چنین درایتی ، با کوله باری درخشان از تجربه­ی سالیان دراز در ارزیابی پژوهشها ، این کتاب را برگزیدند تا جامعه­ی علمی از آن بهره های فراوان ببرد.

نگاه تیزبین او را باید ستود که به جای حاشیه روی در پژوهش ، کتابی را برگزیدند که معیارها و الگوهای پژوهشی را با نثری ساده و آسان اما کارآمد و کاربردی تقدیم خوانندگان می کند .

اینجانب در طول سالها فعالیت در حوزه­ی تحقیقات بازاریابی و در شرکت TMBA همواره با پژوهشگران و صاحبنظرانی سر و کار داشته ام که برای اجرای فعالیتها در دپارتمان تحقیقات بازار آماده به کار بودند . در طول این فعالیتها ، برای رهایــی از سلیقه ها ، داشتن معیاری برای نقد و بررسی پژوهشها یک ضرورت حیاتی بود. مطالعه­ی این کتاب توانست بسیاری از آرزوهایم را عملی سازد . از این پس ، با حضور چنین معیاری قابل اتکا می توان پژوهشها را ارزیابی کرد و مقهور نام آوری نام بزرگان نشد و یا پشتکار دانشجویی را ستود که با رنج و زحمت فراوان ، پژوهشی را به ثمر می رساند. همچنین این معیار را در اختیار کارفرما قرارداد تا او نیز پژوهش انجام شده را مورد نقد قرار دهد.

قطعاً بسیاری از مراکز پژوهشی و تحقیقی به دنبال این چنین معیاری هستند تا بتوانند خود را از سلیقه ها و دانشهای جسته و گریخته برهانند.

امید آنکه بالندگی فضای پژوهشی کشور بیش از پیش مهیا شود و این کتاب که به عنوان خودآموزی آسان خوان تدوین یافته ، صاحبنظران و دانشجویان را مدد رساند.

با افتخار اعلام می کنم در طول سالهایی که فعالیت پژوهشی در شرکت TMBA انجام شد ، مرهون دانش پر تجربه­ی همکاران ارزشمندم بودم که با حداقل منابع فارسی ، راه خود را از طریق منابع خارجی گشودند و همواره پرسشهای فراوان کارفرمایان را درباره­ی پژوهش پاسخگو  بودند و این نیز مستلزم تلاشی بیش از اجرای فعالیتهای تحقیقاتی بود. اینک با حضور این کتاب یعنی کتاب تحقیقات کاربردی و دیگر کتابهایی که خوشبختانه در جامعه در حال انتشار است ، کارفرمایان و تیم کارشناسی آنها قادرند از پیش به نقد پژوهش انجام شده بپردازنــد، و پژوهشگــران نیز ، وقـت خـود را به خـود فـعالیت پژوهـشی اخـتصاص می دهند و این چنین ، انجام فعالیتهای پژوهشی سرعت بیشتری خواهد گرفت که آرزوی پژوهشگران است .

شایسته­ی تکرار است همین جا از محققان و مترجمان ساعی دعوت می شود برای گسترش فضای پژوهش با ارائه­ی آثار خود، ما را در انتشار این کتابها یاری رسانند؛به امید آنکه با اجرای پژوهشهای دقیقتر ، فضای آموزش نیز بیش از گذشته غنی شود.

از یاران پرتوان در TMBA خصوصاً آقایان احمد آخوندی و محسن جاوید مؤید که با دقت و وسواس قابل تحسین، ویراستاری را به عهده داشتند صمیمانه سپاسگزاری می کنم و از انتشارات معتبر رسا خصوصاً جناب آقای ناجیان مدیر محترم انتشارات که با جدیت و دقت زحمت انتشار کتاب را متحمل شدند ، قدردانی می کنم ان­شاءا... که تمام علاقه­مندان پرتلاش عرصه­ی تولید و نشر علوم کاربردی همواره موفق باشند.

پرویز درگی        

مدیرعامل شرکت TMBA